In révolusyon poétik
C’est dans le cadre du projet les mémoires du maloya que je suis allé à la rencontre d’Arsène Cataye afin de recueillir son témoignage. Vous trouverez ci-après la transcription de notre entretien réalisé en 2021.
Je remercie Louka Donz pour cette transcription fidèle de nos propos.
Arsène Cataye – Amwin sé Arsène Cataye, mwin lé né lo 24 septembre 1958 la Ravine des Cabris.
Stéphane Grondin – A ou Arsène Cataye, depuis kan ou pratik maloya ? É avèk ki ou la komans joué Maloya ?
Arsène – Depuis lané 1983-84 parla, mwin la trouv in dalon la ni dann kartié 400 minm, in apèl Dédé Lansor, la li a fé dékouv anou maloya par in vyé gramoun la Ravine des Cabri. Lo vyé gramoun i apèl Claude Pouni é dann tan la nou té koné pa kwé i vé dir maloya. Gramoun la té shante in pé kabaré lontan, doumoun té suiv in pé kabaré ou vwa. Nou astèr nou la suiv, nou a fabrik lo roulèr par nou minm, nou a klouté, lontan i té klout. Mais la, lo boum boum la rant dan nout kèr é ziska zordi nou la pi larg maloya.
Stéphane – Donc kan ou té marmay, avan konèt bann Dédé Lansor, ou té koné pa maloya ?
Arsène – Non, nou té koné pa maloya, dann kartyé la navé pwin rien, té pa animé ditout.
Stéphane – é ou la toujour viv koté la minm ?
Arsène – Oui, mwin lé né la minm, la zordi i fé 63 ans, mwin lé né su la tèr mon papa.
Stéphane – Donc ou la dékouv maloya avèk Dédé. Mais Dédé li té pa in chanteur kabaré li, li té konpoz les tèks. Ou minm té konu kom compositeur, parce que sé zot génération la komans compose maloya èk zot mo, zot fonnkèr zot minm. Kan ou la komans fé maloya, fonnkèr tousa la, koman zot la eu lidé de fé out prop maloya ou ?
Arsène – Nou la komansé nou té in pé engagé, nou té choisi lo mo épi nou té ankad a i bien, mèt in lèr desu. Nou té in ti pé politik, mais mwin lé pa politisyen mwa.
« Nou té angazé pou in lidantité kréol »
Stéphane – Zot té angajé pou in lidantité kréol alor ?
Arsène – Oui vwala.
Stéphane – Ou la pa joué dan la troup flanbwayan dan in tan ou ?
Arsène – Kan nou la dékouv 400, la nou la mont 3 Mare é 3 Mare la mélanzé ék 400, la nou a travay in ti pé flanbwayan.
Stéphane – Sé kwé la inspir a ou fé lo morso « Gou Nasyon » ?
Arsène – Linspirasyon té sort dan in kabar su lo 20 désanm, sé pour sa nou di, « Si fo lévé donn ma lévé », domoun lontan té lès a ou fé, zot té i pa éd a ou zot. Nou la sort lo morso la pou di : « Si ou veu pa, nafé lèv a i kan minm, nafé par nou minm. ».
Stéphane – Kèl ané ou la fé morso la ?
Arsène – Na au moins 35 ans, dan les années 80 nou la fé morso la. Et apré deu trwa dalon la ropran lo morso, la fé viv a i.
Stéphane – Kan ou la dékouv maloya ou navé kèl age ?
Arsène – Mi navé a peu prè 18 ans, nou la komans tar osi nou ! Kan nou a konu Dédé, la maloya la rantré, mais sinonsa nou té koné pa maloya dutou.
Stéphane – Navé kèl instruman dann maloya dann tan la ?
Arsène – Amwin, mwin la dékouv lo roulèr avèk ferblan la graisse (banna i apèl sati) et apré Dédé, la aranz son bob par li minm, et kayanm osi. Nou la joué rienk avèk tradisyonèl.
LANTANT MALOYA : po mèt nout kiltir anlèr !
Stéphane – Kan zot té fé kabar, navé domoun engagé in pé partou ?
Arsène – Wi, nou la dékouv maloya, la form Lantant Maloya. Lantant Maloya, la réuni tout bann ti group i té komans lévé : Baster, Ousanousava, Bamba Créole, tout in lékip la form Lantant Maloya et nou la fé inn kasèt, shakinn la shant in morso desu. Mwin, mwin la enregistré in morso i apèl « Masson ».
Stéphane – Kan zot té fé kabar, tout lékip té vien joué ?
Arsène – Oui, navé 15 ou 20 group té joué lo swar, nou té fé sa 3 Mare, nou té fé 400, la Ligne Paradis, Saint-Louis balans coco, Saint-Pierre, la plage Saint-Gilles, nou lafé maloya partout.
Stéphane – Té facile joué zot maloya engagé partout ?
Arsène – Lété interdi et not tèt té in pé dir osi, nou té veng pou fé pas le maloya, kan zendarm té i arriv nou té kour, nou té kashèt. Minm si lété interdit, nou giny joué kan minm, nou té fé kabar. Si zordi néna in lanpleur maloya, sé grâce Lantant Maloya.
Stéphane – Kan ou pans bann vyé moun té joué an klandestin dan la kour lo moun, kèl nom la rèst dann out tèt ?
Arsène – Nou la dékouv Gramoun Baba, Lo Rwa Kaf, sa bann vyé gramoun la marsh in pé dann Lantant Maloya. Navé osi Claude Poni épi Joani basin plate sa in vyé gramoun i fé kabar ziska leur !
Stéphane – Zot lafé inn kasèt lété fusion, sé zot la eu lidé rajout bann zinstruman moderne ?
Arsène – Non, sa in kamarad la parti fé lékol musik an frans, Frédérick Piot, et la li la mèt in peu lanregistreman, pou giny inn ti son méyèr, swadizan ! (rires). Mé mwin la revenu tradisyonèl, roulèr, kayanm, bob épi sati. Mé kan i komans trap in guitar, pou mwin i dékal in pé maloya…
In Fonnkèr , i pran lo tan pou ékouté
Stéphane – Kan ou sa joué in kabar in landrwa, eske i fé plaisir a ou kan domoun i koné out chanson ?
Arsène – Ah oui ! Sé pour sa nou lafé maloya, au moins demoun i dans osi su lo musik ! Ek Dédé Lansor é Danyel Waro nou lavé in fason ékri, in fason di lo maloya, sé pour sa nou lé in peu diféran ! Dann tan la na in bon peu té kopié su les tèks tradisyonèl é té amène sa dann maloya. Mais in fonnkèr i pren lo tan pou ékouté, pou li ali ou vwa.
Stéphane – Kèl landrwa ou la trouv lavé le plus lanbians ?
Arsène – Nou lavé plus lo gou shante Saint-Louis, épi maloya lé dann kor le moun, kan ou té mèt roulèr atèr, i té vien partaz èk ou lo moment. Na in pèp maloya Saint-Louis osi ! Tout bann group la lèv in peu Saint-Louis.
Stéphane – Eske zot té antan dot landrwa lavé maloya ke dan le sud ?
Arsène – I pé dir anou minm la invant maloya. Le maloya servis té cachèt, sa té sort pa dehors sa ! I fé domon té antan pa si navé kabaré. Zordi lé publik, tout domoun i koné, mé lontan té rare, nou la zamé alé kabaré nou, té in nafèr privé.
Stéphane – Donc lo bann promié group té fé maloya dann shemin, sé zot zénérasyon ?
Arsène – Sé nou minm, bann jeun enrajé. Lo group flanbwayan té deriyèr parti komunis, navé toujour in asosyé politik. Dédé osi la form son group et apré la avansé. Shakinn la dékouv inn et lot, Danyel Waro la désand 400, anou la mont 3 Mare é lafé in mélanz. Et ziska zordi nou gard lo mélanz la ! Nou la travay et domoun la suiv, nou la fé lèv maloya. Nou té dékri in pé bann boug politik ou vwa, té peu an foutan. (rires)
Stéphane – Kan zot la fé bann maloya politik, zot té koné noré giny bèzman ?
Arsène – Oui, mais nou té fé kan minm, nou di nout kréol, mèt ali en lèr. Nou lafé lékriture, nou la composé et tousa la mèt an lékriture kréol.
Stéphane – Et kisa la mont a zot koman fabrik bann zinstruman maloya ?
Arsène – Sa gramoun Claude Poni minm, kan li la ariv la, la pren inn barik avèk in po beuf, klout a i ansanm. Mé lo promié roulèr nou té joué desu té san mové i, nou té koné mèm pa koman i té tir la po d’bœuf. Gramoun Poni té in malbar té fé kabaré, li té fé moring tout !
Apré la libéré , nou la giny trap téat Sin Zil
Stéphane – Kan zot té pli jeun, zot té révolusyonèr zot et maloya té joué pa dann inn sal spektak sa. Kosa zot la fé pou zot giny joué dan inn sal spektak ?
Arsène Cataye – Kan nou la vu Jacqueline Farreyrol, Kalou Pilé, sa té in group dan lèr, zot navé la plas, zot navé téat, anou nou té inn ti peu jalou. Nou atèr nou giny pa joué sa, nou veu dir nou osi lé kapab ! La nou la mont Lantant Maloya, nou la group anou, nou la parti trap Téat Saint-Gilles, nou la mont si téat mèm ! Nou la joué, gendarme la défand anou. Lété in travay militan la, mé apré la libéré é demoun la giny trap téat, zordi téat lé konu ! Tanpon osi nou la manifest devan.
Stéphane – Eske ou peu rakont koman zot la fé Radio Pikan et ousa la komansé ?
Arsène – Au débu Radio Pikan té 3 Mare, la kaz Danyèl Waro. La pas in radio popilèr épi kulturèl, tou lé Samedi é Dimanche navé in group té i pas, té exprim a zot, té vien chanté. Nou osi nou la démar su Radio Pikan. Et apré sa lantant la foirée, sakinn la parti fé son travay son koté.
Fils d’Arsène – Zot té i vwa laksé au radio lokal té intèrdi, sé pour sa zot la décidé kré zot prop radio é zot la difuz zot prop maloya ! (rires)
Stéphane – I défand a ou pas par la port, ou pas par la fenèt ! (rires)
Arsène – Maloya la pa ariv kom sa li, i fo nou té batay po armèt ali an plas, sinonsa té koné pa maloya zordi. Gras anou nou la milité, la soubat, zordi la éklaté, maloya lé an lèr la, lé Lunesco i paré ! (rires)
Fils d’Arsène – Pou la difuzyon lo maloya é la lang kréol zot té i vwa néna inn inégalité, zot té i veu promouvwar la kulture réyonaise, lidentité, lo manièr vwar, lo manièr fé. Zot i vwa sertin travay la abouti é na sertène shoz ke lé ankor an konstruksyon.
Stéphane – Listwar lé jamais fini, si lé fini, nou serv pu rien !